شهید مطهری: شمر هزار و سیصد سال پیش مُرد و رفت، تو سعی کن شمر امروزت را بشناس.
عبدالرحیم اباذری: امسال 12 اردیبهشت 1400 روز شهادت شهید مطهری با 19 ماه مبارک رمضان 1442، روز ضربت خوردن حضرت امیر مؤمنان علی علیهالسلام مصادف شده است، جالب است همانگونهکه آن حضرت به دست یکی از خوارج بهنام ابنملجم به شهادت رسید، مطهری نیز در اوائل پیروزی انقلاب توسط یکی از پیروان همین تفکر خوارجی شهید شد.
شهید مطهری یکی از شخصیتهای منحصر به فرد از حیث «خوارجشناسی» است که چون خودش گرفتار بعضی خوارج مسلکان معاصر بود، خیلی دقیق و ظریف پیرامون ویژهگیهای اخلاقی و رفتاری خوارج صدراسلام تحقیق و توصیف داشته و در کتابهای خویش آن را گزارش کرده است. او مینویسد: «اینها اگرچه با مرور زمان، خودشان منقرض شدند و رفتند ولی روح تفکر و مذهبشان کم و بیش در میان بعضی افراد و طبقات همچنان زنده و باقی است.» (جاذبه و دافعه امام علی، ص158). بنابراین مطهری را میتوان، قربانی همین تفکر خوارجی نامید که متاسفانه رسوبات آن هنوز هم در لایههای جامعه اسلامی و انقلابی خودمان مشاهده میشود و هر از چند گاهی شهید مطهریها را ترور کرده و از قطار انقلاب خارج میکنند. در این فرصت جهت روشن شدن ماجرا نخست به خوارج دوران صدر اسلام میپردازیم بعد توصیفهای این شهید بزرگ را از ویژهگیهای خوارج مرور میکنیم:
رفتار خوارج با امام علی(ع)
مورخان نوشتند خوارج وقتی وارد مسجد کوفه میشدند، در سخنرانیها و خطبههای آن حضرت اختلال به وجود میآوردند و چون با برخوردهای منطقی، مستدل و متین امام علی(ع) مواجه میگشتند بیشتر عصبانی میشدند و شروع به ناسزاگویی و فحاشی میکردند و میگفتند: «قاتله الله کافراً ما أفقهه» (وسائل الشیعه، ج2، ص106) خدا او را درحالی که کافر است بکشد چقدر عالم و فقیهِ حاضر جوابی است! آنها در مسجد حاضر میشدند؛ اما به آن حضرت اقتدا نمیکردند چون او را به خیال خود کافر میپنداشتند و در مقابل آن حضرت، مسجد و محراب ضرار بر پا میکردند. روزی حضرت درحال نماز بود یکی از خوارج به نام «ابن الکوّاء» وارد شد و با صدای بلند آیه 69 از سوره زمر را خواند: «و لقد أوحی الیک و الی الذین من قبلک لئن اشرکت لیحبطنّ عملک و لتکونن من الخاسرین.» (بحارالانوار، ج41، ص48.)
او میخواست با این آیه به حضرت طعنه زده و بگوید: ای علی! اگرچه سابقه تو روشن است و پیامبر تو را برادر خود خوانده و تو اول کسی هستی که به او ایمان آوردی و در لیلهالمبیت به جای او خوابیدی و ایثار کردی؛ اما این را بدان که «ملاک، حال فعلی افراد است!» تو اکنون کافر شدی و اعمال گذشتهات را به هدر دادی. حماقت، جهالت و کلهشقی خوارج سبب شد که در نهایت آنها امام نخست شیعیان را در محراب نماز و مسجد به شهادت رساندند. فضا را به قدری مسموم و آلوده ساخته بودند که وقتی این خبر در میان مردم انتشار یافت اغلب تعجب کرده و از هم میپرسیدند و میگفتند: مگر علی هم نماز میخواند که در محراب به قتل رسیده باشد؟
شهید بزرگوار آیتا… مطهری بعد از نقل این ماجرای تلخ مینویسد: «وای به حال جامعه مسلمین از آنوقت که گروهی خشکه مقدس، یک دنده جاهل بیخبر، پا را به یک کفش کنند و به جان این و آن بیفتند! چه قدرتی میتواند در مقابل این مارهای افسونناپذیر ایستادگی کند؟ کدام روح قوی و نیرومند است که در مقابل این قیافههای زهد و تقوا تکان نخورد؟ جمعیتی که پیشانیشان از کثرت عبادت پینه بسته، مردمی مسلکی و دینی اما در عین حال سدّ راه اسلام، مردمی که خودشان خیال میکنند به نفع اسلام کار میکنند اما در حقیقت دشمن واقعی اسلامند» (جاذبه و دافعه علی، ص150). شهید مطهری در کتاب دیگرش در توصیف آنان مینویسد: «اگر بخواهید بفهمید جمود با دنیای اسلام چه کرده است همین موضوع را درنظر بگیرید که علیبن ابیطالب(ع) را چه کشت؟… اگر بگوییم علی را چی کشت باید بگوییم: جمود، خشک مغزی، خشکه مقدسی. همینهایی که آمده بودند علی را بکشند از سر شب تا صبح عبادت میکردند.
واقعاً خیلی تاثرآور است! علی به جهالت و نادانی اینها ترحّم میکرد. تا آخر هم حقوق اینها را از بیتالمال میداد و به اینها آزادی فکری میداد؛ اما بالاخره آنها توطئه چیدند حضرت را به شهادت رساندند. ابن ابیالحدید میگوید: اگر میخواهید بفهمید که جمود و جهالت چیست؟ به این نکته توجه کنید که اینها وقتی قرار گذاشتند این کار را بکنند مخصوصاً شب نوزدهم رمضان (اولین شب قدر) را انتخاب کردند. گفتند ما میخواهیم خدا را عبادت بکنیم و چون میخواهیم امر خیری را انجام بدهیم پس بهتر این است این کار را در یکی از شبهای عزیز قرار بدهیم که اجر بیشتری ببریم.» (اسلام و مقتضیات زمان، ج1، ص68.). آن شهید بزرگوار در توصیف بعضی از شاخصههای خوارج، تعبیرات و جملات دقیق و ظریفی دارد که متاسفانه امروز ما همین ویژهگیها را در بعضی از افراد جامعه خودمان مشاهده میکنیم.
او مینویسد: «اینها مردم تنگنظر و کوتهدید بودند. در افقی بسیار پست فکر میکردند. اسلام و مسلمانی را در چهار دیواری اندیشههای محدود خود محصور کرده بودند. مانند همه کوتهنظران دیگر، مدعی بودند که همه بد میفهمند و یا اصلا نمیفهمند و همگان راه خطا میروند و همه جهنمی هستند. اینگونه کوتهنظران، اول کاری که میکنند این است که تنگنظری خود را به صورت یک عقیده دینی درمیآورند. رحمت خدا را محدود میکنند. خداوند را همواره بر کرسی غضب مینشانند و منتظر این که از بندهاش لغزشی پیدا شود و به عذاب ابد کشیده شود… اینها چون جاهل بودند، تنگنظر بودند و چون تنگنظر بودند زود تکفیر و تفسیق میکردند تا آنجا که اسلام و مسلمانی را منحصر به خود میدانستند.» (جاذبه و دافعه امام علی، ص158).
ایشان در جای دیگر مینویسد: «تقوای ظاهری خوارج طوری بود که هر مومن نافذالایمانی را به تردید وامیداشت جوّی تاریک و مبهم و فضایی پر از شک و دودلی به وجود آمده بود. آنان دوازده هزار نفر بودند که از سجده زیاد، پیشانیشان و سرزانوهایشان پینه بسته بود. زاهدانه میخوردند و زاهدانه میپوشیدند و زاهدانه زندگی میکردند. زبانشان همواره به ذکر خدا جاری بود، اما روح اسلام را نمیشناختند و وثاقت اسلامی نداشتند. همه کسریها را با فشار بر روی رکوع و سجود میخواستند جبران کنند. تنگنظر، ظاهرپرست، جاهل و جامد بودند و سدّی بزرگ در برابر اسلام. علی علیهالسلام میفرماید: تنها من بودم چشم این فتنه را درآوردم. احدی غیر از من جرات بر چنین اقدامی نداشت و هنگامی دست به چنین اقدامی زدم که موج تاریکی و شبهه ناکی آن بالا گرفته، هاری آن فزونی یافته بود… این من بودم که خطر بزرگی را که از ناحیه این خشکه مقدسان متوجه شده بود، درک کردم. پیشانیهای پینه بسته اینها و جامههای زاهدانه و زبانهای دائمالذکرشان نتوانست چشم بصیرت مرا کور کند. من بودم که دانستم اگر اینها پا بگیرند چنان اسلام را به جمود و تقشّر و تحجّر و ظاهرگرایی خواهند کشاند که دیگر کمر اسلام راست نشود». (سیری در نهجالبلاغه. ص186-185).
سخن پایانی
شهید مطهری در کتاب حماسه حسینی درباره مسئله فلسطین و مبارزه با ظلم جمله معروفی دارد و به این مضمون میفرماید: شمر هزار و سیصد سال پیش مُرد و رفت، تو سعی کن شمر امروزت را بشناس. ایشان در بحث خوارج نیز میخواهد بگوید: اینها هزار و اندی سال پیش منقرض شدند و رفتند، تو حالا خوارجِ زمانِ خودت را بشناس و ببین چه کسانی امروز گرفتار همان تفکرات، رفتار، کردار و گفتار انحرافی هستند و جامعه را به انحراف سوق میدهند و هر روز یک بلوا درست میکنند؟! «جماران»