نگار فیض‌آبادی، انصاف‌نیوز: بخشی از مردم در اسفند هرسال خریدهای نوروزی‌شان را انجام می‌دهد و برخی دیگر هم خریدهایشان را به بعد از تعطیلات عید موکول می‌کنند. یک روانشناس اجتماعی معتقد است تورم باعث شده تا مردم نتوانند خریدهای مدنظرشان را مثل گذشته داشته باشند و همین موضوع باعث ناکامی و محرومیت در مردم شده است. انصاف‌نیوز، برای بررسی این موضوع که خرید در زندگی انسان چه معنایی دارد و شرایط اقتصادی چه تاثیری روی انتخاب‌های شهروندان گذاشته است، با دکتر شیلر کیخاونی، روانشناس اجتماعی گفت‌وگویی داشته است که متن آن را در ادامه می‌خوانید.
انصاف‌نیوز: خرید چه جایگاهی در زندگی انسان دارد؟
کیخاونی: فرد به وسیله‌ی خرید، نیاز و خواسته‌اش را برطرف می‌کند؛ منظور از نیاز هم نیازهای اولیه هستند که با حیات ما مرتبط‌اند و اگر برطرف نشوند (مثل غذا خوردن) زندگی به خطر میفتد. ولی خواسته، تمایل‌های فرد برای زندگی مرفه‌تر و بیشتر را شامل می‌شود. وقتی کسی چیزی را می‌خرد، با برطرف‌کردن نیاز یا خواسته‌اش، حس خوشایندی را تجربه می‌کند و حس تملک و استقلالش تقویت می‌شود و عده‌ای از این موضوع حس ارزشمندی را تجربه می‌کنند. البته بهتر است عزت نفس و احساس ارزشمندی درونی باشند اما بعضی افراد چنین حسی را با خرید کردن تجربه می‌کنند. خرید کردن از گذشته در تمام فرهنگ‌ها رواج داشته و موضوعی بوده تا انسان‌ها گاهی احساس‌های ناخوشایندی مثل حسادت، ناکامی، طردشدگی، و ناتوانی را نسبت به همدیگر تجربه کنند.
خرید کردن برای کاهش اضطراب و چشم و هم‌چشمی
خریدهای نوروزی برای خانواده‌های ایرانی از دیرباز یک سنت بوده است اما این سنت در سال‌های اخیر به دلایلی تغییر کرده است؛ عواملی مثل گرانی و تورم باعث شده مردم خرید کمتری داشته باشند. البته هنوز کسانی هستند که بدون توجه به گرانی و حتا با قرار گرفتن در مضیقه همچنان خرید می‌کنند. عده‌ای برای فرار از اضطراب‌های شدید یا چشم و هم‌چشمی خریدهای افراطی دارند.
انصاف‌نیوز: آیا در شرایط بی‌ثبات اقتصادی خرید کردن نوعی پس‌انداز محسوب می‌شود؟
کیخاونی: بستگی به نوع کالایی دارد که فرد می‌خرد. هر کالایی که تمام نشود (مثلا طلا و سکه) و در طول زمان به ارزش آن افزوده شود، می‌تواند نوعی پس‌انداز به‌حساب بیاید اما اگر جزو چیزهایی باشد که تمام می‌شود (مثل غذا) پس‌انداز نیست و جزو هزینه‌هایی است که بابت زندگی پرداخت می‌شود.
غم و ناکامی ناشی از محرومیت
انصاف‌نیوز: کم‌شدن قدرت خرید چه تاثیری روی افراد (در طبقه‌های مختلف اقتصادی) می‌گذارد؟
کیخاونی: کسانی که خرید می‌کنند احساس بهتری نسبت به خودشان دارند ولی کسانی که به دلیل شرایطی که دست خودشان نیست، مجبورند چیزی نخرند (گرانی اجناس) حس ناکامی و محرومیت را تجربه می‌کنند که می‌تواند با حس غم و اضطراب همراه باشد و باعث می‌شود انسان‌ها با همدیگر متفاوت شوند و از هم فاصله بگیرند. حس محرومیت، پیامد طبیعی خرید نکردن است اما در بعضی اشخاص شکل اغراق‌شده‌ای به خودش می‌گیرد و روی شرایط روانی افراد تاثیر می‌گذارد. این احساس با هیجان‌هایی مثل خشم، ناامیدی، غم یا در حالت‌های شدیدتر با بیش‌فکری و افسردگی همراه است.
انصاف‌نیوز: «محل خرید» برای افراد مختلف چه تفاوتی دارد و در طول این سال‌ها تحت تاثیر تورم برای مشتری‌ها چه تغییراتی داشته است؟
کیخاونی: یکی از تفاوت‌های افراد هم به محلی مربوط است که از آنجا خرید می‌کنند. وقتی کسی از جای شیک و لاکچری خرید می‌کند، احساس بهتری دارد. حتا اگر پول بیشتری داده باشد، خودش را با این توجیه قانع می‌کند که از جای گران‌تری خرید کردم و طبیعی است که قیمتش بیشتر از مناطق باشد، پس می‌ارزد!
انصاف‌نیوز: تقسیم‌بندی‌هایی مثل خانم‌ها ولخرج‌تر یا بیشتر اهل چشم و هم‌چشمی هستند، چقدر درست است؟
کیخاونی: اینکه بخواهیم نوع و میزان خرید اشخاص را براساس «جنسیت» دسته‌بندی کنیم، کار دقیق و درستی نیست. معمولا افرادی که برای تجربه‌های جدید، گشودگی‌های بیشتری دارند یا می‌خواهند مدهای جدید را امتحان کنند، احتمالا بیشتر از کسانی که این‌طور نیستند خرید می‌کنند. بیشتر از اینکه جنسیت در میزان خرید انسان‌ها تاثیر داشته باشد، نگرش مصرف‌کنندگان است که در نوع و میزان خریدهایشان تاثیر دارد. مثلا کسانی که خست دارند، کمتر خرید می‌کنند. به‌طورکلی خرید، به ویژگی‌های متفاوت و ابعاد شخصیتی مصرف‌کنندگان بستگی دارد.